سندرم متابولیک به‌عنوان یک عامل خطرزای مهم در بیماری‌های قلبی شناخته می‌شود. برخلاف تصور بسیاری، این سندرم یک بیماری واحد نیست، بلکه مجموعه‌ای از مشکلات متابولیکی است که به‌صورت هم‌زمان در یک فرد وجود دارند و خطر بیماری‌های قلبی-عروقی، سکته مغزی و دیابت نوع ۲ را به‌شدت افزایش می‌دهند.

این مشکلات شامل چاقی شکمی، فشار خون بالا، قند خون بالا، تری‌گلیسرید بالا و سطح پایین کلسترول HDL (کلسترول خوب) هستند. افرادی که با این مجموعه از عوامل مواجه هستند، دو برابر بیشتر در معرض خطر بیماری‌های قلبی و پنج برابر بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار دارند.

با افزایش نرخ چاقی در جوامع مختلف، شیوع سندرم متابولیک رو به افزایش است. تحقیقات نشان داده‌اند که حتی ۱۰ درصد از نوجوانان ممکن است به این سندرم مبتلا باشند. اما خبر خوب این است که با اصلاح سبک زندگی، می‌توان این وضعیت را کنترل یا حتی معکوس کرد.

سندرم متابولیک چگونه بر بدن تأثیر می‌گذارد؟

سندرم متابولیک مانند یک «طوفان کامل» در بدن عمل می‌کند و مجموعه‌ای از مشکلات متابولیکی را در کنار هم قرار می‌دهد که به‌طور هم‌افزا خطر مشکلات قلبی و عروقی را افزایش می‌دهند. این سندرم می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:

• افزایش بیش از حد قند خون، که به مرور زمان منجر به دیابت نوع ۲ می‌شود.

• آسیب به دیواره عروق کرونری و سایر رگ‌ها.

• افزایش سطح تری‌گلیسرید (نوعی چربی خون) که خطر انسداد عروق را افزایش می‌دهد.

• کاهش سطح HDL (کلسترول خوب)، که نقش محافظتی در برابر بیماری‌های قلبی دارد.

• افزایش فشار خون که می‌تواند به نارسایی قلبی و سکته مغزی منجر شود.

• افزایش چربی‌های ذخیره‌شده در کبد (کبد چرب).

• ایجاد مقاومت به انسولین که دیابت و مشکلات مرتبط مانند آسیب‌های عصبی، چشمی و کلیوی را تسریع می‌کند.

علاوه بر این، سندرم متابولیک با بیماری‌های دیگری از جمله آپنه خواب، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، ناباروری و حتی زوال عقل ارتباط دارد.

علل و عوامل خطر

سندرم متابولیک معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی ناسالم است. برخی از مهم‌ترین عوامل خطرزا عبارتند از:

• چاقی شکمی: داشتن دور کمر زیاد، به‌ویژه در ناحیه شکم، یکی از نشانه‌های بارز سندرم متابولیک است. چربی شکمی بیش از چربی سایر نقاط بدن، خطر ابتلا به بیماری‌های متابولیکی را افزایش می‌دهد.

• بالا رفتن سن: با افزایش سن، خطر ابتلا به سندرم متابولیک بیشتر می‌شود، به‌ویژه در زنان بعد از یائسگی.

• مقاومت به انسولین: در این حالت، سلول‌های بدن نمی‌توانند به‌درستی به انسولین پاسخ دهند، که باعث افزایش قند خون و در نهایت دیابت می‌شود.

• سبک زندگی کم‌تحرک: فعالیت بدنی ناکافی باعث افزایش چربی بدن، مقاومت به انسولین و افزایش فشار خون می‌شود.

• تغذیه نامناسب: مصرف بیش‌ازحد کربوهیدرات‌های ساده مانند نان سفید، برنج، شیرینی‌ها و غذاهای فرآوری‌شده می‌تواند منجر به افزایش قند خون و مقاومت به انسولین شود.

• سیگار کشیدن: استعمال دخانیات تأثیر منفی شدیدی بر متابولیسم بدن دارد و یکی از عوامل خطر اصلی بیماری‌های قلبی-عروقی است.

• عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی دیابت یا بیماری قلبی می‌تواند احتمال ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش دهد

علائم و تشخیص

سندرم متابولیک اغلب بدون علامت است، اما برخی نشانه‌های قابل توجه شامل موارد زیر است:

• چاقی شکمی: افرادی که فرم بدنی سیب‌شکل دارند (چربی بیشتری در ناحیه شکم ذخیره شده است) بیشتر در معرض خطر هستند.

• تغییرات پوستی: برخی افراد دچار تیرگی پوست (آکانتوز نیگریکانس) یا ایجاد زائده‌های پوستی می‌شوند که نشان‌دهنده مقاومت به انسولین است.

برای تشخیص، پزشکان از معیارهای مشخصی استفاده می‌کنند. اگر فردی حداقل سه مورد از معیارهای زیر را داشته باشد، مبتلا به سندرم متابولیک محسوب می‌شود:

1. چاقی شکمی: دور کمر ≥40 اینچ (102 سانتی‌متر) در مردان و ≥35 اینچ (88 سانتی‌متر) در زنان.

2. تری‌گلیسرید بالا: ≥150 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا مصرف داروهای کاهنده تری‌گلیسرید.

3. قند خون ناشتا بالا: ≥100 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا ابتلا به دیابت نوع ۲.

4. فشار خون بالا: فشار خون سیستولیک ≥130 میلی‌متر جیوه یا دیاستولیک ≥85 میلی‌متر جیوه یا مصرف داروهای کاهنده فشار خون.

5. کلسترول HDL پایین: <40 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر در مردان و <50 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر در زنان.

هرچه تعداد عوامل خطر بیشتر باشد، احتمال بروز بیماری‌های قلبی و مرگ‌ومیر ناشی از آن افزایش می‌یابد.

پیشگیری و درمان

پیشگیری از سندرم متابولیک شامل تغییرات سبک زندگی است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت را کاهش می‌دهد. پزشکان توصیه می‌کنند:

✅ فعالیت بدنی منظم: حداقل ۳۰ دقیقه ورزش روزانه، مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا. هدف‌گذاری برای ۱۰,۰۰۰ گام در روز بسیار مفید است.

✅ تغذیه سالم: کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده (مانند برنج سفید و نان سفید) و جایگزینی با غلات کامل، سبزیجات و پروتئین‌های سالم. پیروی از رژیم‌های سالم مانند مدیترانه‌ای یا DASH توصیه می‌شود.

✅ کاهش وزن: حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند تأثیر مثبتی بر کنترل قند خون، فشار خون و چربی‌های خون داشته باشد.

✅ ترک سیگار: سیگار اثرات منفی بر متابولیسم بدن دارد و باید کاملاً کنار گذاشته شود.

✅ کنترل استرس: تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفس عمیق می‌توانند سطح استرس را کاهش دهند.

✅ محدود کردن الکل: مصرف زیاد الکل می‌تواند منجر به افزایش چربی خون و مقاومت به انسولین شود.

در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی برای کنترل قند خون ، داروهای کاهش‌دهنده چربی خون یا داروهای کاهنده فشار خون را تجویز کند.

سندرم متابولیک یکی از چالش‌های اصلی سلامت عمومی است که ارتباط نزدیکی با بیماری‌های قلبی، دیابت و سکته مغزی دارد. تشخیص زودهنگام و تغییر سبک زندگی نقش مهمی در پیشگیری و کنترل این وضعیت دارند.

با همکاری با پزشک و اتخاذ یک سبک زندگی سالم، می‌توان اثرات این سندرم را کاهش داد و از بروز بیماری‌های جدی جلوگیری کرد.

برای آگاهی بیشتر درباره سلامت قلب، کتاب «کاردیو اسمارت ؛ آنچه همه باید در مورد قلب و عروق بدانند» را بخوانید.

بازدیدها: 19